विशेष लेख- पारदर्शक, कार्यक्षम व समयोचित लोकसेवा देण्यासाठी महाराष्ट्र लोकसेवा हक्क अधिनियम

राज्यातील पात्र नागरिकांना पारदर्शक, कार्यक्षम व समयोचित पध्दतीने लोकसेवा देण्यासाठी महाराष्ट्र लोकसेवा हक्क अधिनियम 2015 पारित करण्यात आला आहे. हा अधिनियम 28 एप्रिल, 2015 रोजी अंमलात आला आहे. त्यानुषंगाने राज्यामध्ये 28 एप्रिल हा दिवस सेवा हक्क दिन म्हणून साजरा करण्यात येतो. महाराष्ट्र लोकसेवा हक्क अधिनियम 2015 च्या अंमलबजावणीस दहा वर्षे पूर्ण होत असल्याने या दशकपूर्तीचे औचित्य साधून जिल्हास्तरावर तसेच ग्रामपातळीवर विशेष उपक्रम राबविण्यात येणार आहेत. या लोकसेवा हक्क दिनाच्या अनुषंगाने हा विशेष लेख… महाराष्ट्र लोकसेवा हक्क अधिनियम, 2015 हा एक क्रांतिकारी कायदा असून त्यामध्ये अनेक वैशिष्ठ्ये आहेत जी इतर राज्यांच्या तद्अनुषंगिक कायद्यांपेक्षा वेगळी आहेत. लोकसेवा वितरित करताना विविध बाबी साध्य करण्याचा या कायद्याचा उद्देश आहे. पारदर्शकता, उत्तरदायित्व, कालबद्धता, कार्यक्षमता, डिजिटल मंचाचा उपयोग करुन लोकसेवा वितरणामध्ये सक्षमता व पारदर्शकतेच्या संस्कृतीस चालना देण्यावर या कायद्याचा भर आहे. नागरिकांना दिल्या जाणाऱ्या सार्वजनिक सेवांचा दर्जा उंचावणे व त्या विहित कालावधीत व जबाबदारीपूर्वक पुरविल्या जातील, याची खात्री करणे हे या कायद्याचे प्राथमिक उद्दिष्ट आहे. महाराष्ट्र लोकसेवा हक्क अधिनियम, 2015 च्या कलम 3 नुसार, प्रत्येक सार्वजनिक प्राधिकरण या अधिनियमाच्या प्रारंभाच्या दिनांकापासून तीन महिन्यांच्या कालावधीच्या आत आणि त्यानंतर वेळोवेळी ते पुरवीत असलेल्या लोकसेवा, पदनिर्देशित अधिकारी, प्रथम अपीलीय प्राधिकारी आणि द्वितीय अपीलीय प्राधिकारी यांचा तपशील आणि नियत कालमर्यादा या अधिनियमाखाली अधिसूचित करील. प्रत्येक पात्र व्यक्तीस (कायदेशीर, तांत्रिक, आर्थिक व्यवहार्यतेच्या अधीन राहून) या अधिनियमानुसार राज्यातील लोकसेवा नियत कालमर्यादेच्या आत प्राप्त करण्याचा हक्क असेल. महाराष्ट्र लोकसेवा हक्क अधिनियम, 2015 नुसार कोणतीही अधिसूचित लोकसेवा मिळविण्यासाठी कोणत्याही पात्र व्यक्तीस पदनिर्देशित अधिकाऱ्याकडे अर्ज करता येईल. असा अर्ज निकाली काढण्यासाठी नियत केलेल्या कालमर्यादेसह अर्ज मिळाल्याचा दिनांक एका विशिष्ट अर्ज क्रमांकासह अर्जदारास देण्यात येईल. प्रत्येक अर्जदार त्याला प्रदान केलेल्या विशिष्ट अर्ज क्रमांकासह त्याच्या ऑनलाइन अर्जाच्या स्थितीची पाहणी करू शकतो. या अधिनियमानुसार कोणतीही पात्र व्यक्ती ज्याचा अर्ज फेटाळला गेला आहे किंवा ज्याला नियत कालमर्यादेच्या आत लोकसेवा प्रदान केली गेली नसेल अशी कोणतीही पात्र व्यक्ती, अर्ज फेटाळल्याचा आदेश मिळाल्याच्या किंवा नियत कालमर्यादा समाप्त झाल्याच्या दिनांकापासून 30 दिवसांच्या कालावधीच्या आत प्रथम अपिलीय प्राधिकाऱ्याकडे अपील दाखल करू शकते. प्रथम अपिलीय प्राधिकारी, आपल्या आदेशात पात्र व्यक्तीला सेवा देण्यासाठी पदनिर्देशित अधिकाऱ्याला निर्देश देऊ शकतात किंवा त्यास अपील दाखल केल्याच्या दिनांकापासून 30 दिवसांच्या कालावधीच्या आत अपील फेटाळण्याची कारणे लेखी नमूद करून अपील फेटाळू शकतात. प्रथम अपिलीय प्राधिकाऱ्याच्या आदेशाविरुद्ध अर्जदार प्रथम अपील प्राधिकाऱ्याचा आदेश प्राप्त झाल्यापासून 30 दिवसांच्या कालावधीत द्वितीय अपिलीय प्राधिकाऱ्यांकडे द्वितीय अपील दाखल करू शकतो. पदनिर्देशित अधिकारी पुरेशा आणि वाजवी कारणाशिवाय लोकसेवा प्रदान करण्यात अयशस्वी झाल्यास 500 पेक्षा कमी नसेल परंतु 5 हजार रुपयांपर्यंत असू शकेल एवढी शास्ती संबंधित पदनिर्देशित अधिकाऱ्यावर लादली जाऊ शकते. यावर्षी लोकसेवा हक्क अधिनियमांच्या अंमलबजावणीस दहा वर्षे पूर्ण होत असल्याने जिल्हा प्रशासनामार्फत जिल्ह्यात विशेष उपक्रम राबविण्यात येत आहेत. यामध्ये जिल्हास्तरावर सर्व पदनिर्देशित अधिकारी, कर्मचारी यांनी सेवेची बांधिलकी मानणारी शपथ घेतील. विविध समारंभाचे आयोजन करणे, अधिनियमाची वैशिष्ट्ये विशद करणे, सेवा देण्याच्या कामाचा आढावा सादर करणे, उत्कृष्ट काम करणाऱ्या अधिकाऱ्यांचा गौरव करणे, जिल्ह्यात सेवादूत योजना सुरु करणे, नागरिकांना एसएमएसद्वारे अधिनियमाची व पोर्टलची माहिती देणे, माहिती फलक क्यूआर कोडसह प्रदर्शित करणे, विद्यार्थी, महिला, नागरिकांशी सुसंवाद साधणे, विविध स्पर्धाचे आयोजन करणे यासह विविध उपक्रम जिल्हा प्रशासनामार्फत राबविण्यात येणार आहेत. ग्रामपंचायत स्तरावर दि. 28 एप्रिल रोजी विशेष सभेचे आयोजन करणे, ग्रामपंचायत सदस्यांना महाराष्ट्र लोकसेवा हक्क अधिनियमाची प्रत देणे, कायद्याच्या ठळक तरतुदीचे वाचन करणे, ग्रामपंचायतीमध्ये फलक लावले नसल्यास ते लावणे, अधिसूचित सेवांची व शुल्कांची माहिती देणारा क्यूआर कोड लावणे, तक्रार नोंदविण्यासाठी क्यूआर कोड लावणे, ग्रामपंचायत स्तरावरील सर्व ऑनलाईन सेवा नागरिकांना उपलब्ध करुन देण्याची सुरुवात करणे, आदर्श आपले सरकार सेवा केंद्राचे उद्घाटन, कोनशिला समारंभ आदी कार्यक्रमाचे आयोजन करण्यात येणार आहेत. महाराष्ट्र लोकसेवा हक्क अधिनियम, 2015 अंतर्गत शासनाच्या अधिसूचित सेवा कालमर्यादेत मिळाव्या यासाठी https//:aaplesarkar.mahaonline.gov.in या संकेतस्थळावर आपले सरकार पोर्टल सेवेत आहे. - प्रभाकर बारहाते, जिल्हा माहिती अधिकारी, हिंगोली ******