पाणी ही जीवन आहे, पाणी हे अन्न आहे, कोणालाही मागे सोडू नका !

 

आज 16 ऑक्टोबर, “जागतिक अन्न दिन”. या दिवशी आपण जगभरातील अन्न सुरक्षे  आणि पोषणाबद्दल जागरूकता वाढवतो. यावर्षीच्या जागतिक  अन्न दिनाची थीम (केंद्रबिंदू) आहे "पाणी ही जीवन आहे, पाणी हे अन्न आहे, कोणालाही मागे सोडू नका." ही थीम (केंद्रबिंदू) आपल्याला पाण्याचे महत्त्व आणि ते अन्न सुरक्षेशी कसे जोडलेले आहे याची आठवण करुन देते.

पाणी हे जीवनाचे मूलभूत साधन आहे. ते अन्न पिकवण्यासाठी, प्राण्यांना आणि मानवांना पिण्यासाठी आवश्यक आहे. पाण्याची कमतरता अन्न सुरक्षे साठी धोका निर्माण करु शकते.  पाणी हे अन्न देखील आहे. अनेक भाज्या, फळे आणि धान्य पाण्यात उगवतात. पाणी हे अन्न उत्पादन प्रक्रियेत देखील आवश्यक आहे.

"कोणालाही मागे सोडू नका" ही थीम (केंद्रबिंदू) आपल्याला अन्न सुरक्षे मध्ये सर्वांना समाविष्ट करण्याची आवश्यकता आठवण करुन देते. जगभरात अजूनही अनेक लोकांना अन्न सुरक्षेचा अभाव आहे. यामध्ये गरिबी, असमानता आणि पर्यावरणीय बदल यासारख्या घटकांमुळे होणारे  अन्न संकट समाविष्ट आहे.

आपण सर्वांनी अन्न सुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी प्रयत्न केले पाहिजेत. यामध्ये पाण्याचा वापर कमी करणे, पाण्याचा पुनर्वापर करणे, पाण्याचे संवर्धन करणे, अन्न सुरक्षे साठी धोक्यात असलेल्या लोकांना मदत करणे यासाठी आपण सर्वांनी एकत्र काम केल्यास, आपण जगभरातील अन्न सुरक्षेमध्ये सुधारणा करु शकतो आणि कोणालाही मागे सोडणार नाही याची खात्री करु शकतो.

पाणी आणि अन्न सुरक्षेतील आव्हाने

जागतिक स्तरावर, पाणी आणि अन्न सुरक्षेतील काही आव्हाने काय आहेत हे आपण आता बघू :

पाण्याची कमतरता: जसजसे हवामान बदल तीव्र होत जातो, तसतसे पाण्याची कमतरता एक वाढती समस्या होत आहे.

अन्न संकट : जगभरात अजूनही अनेक लोकांना अन्न सुरक्षे चा अभाव आहे.

असमानता : अन्न आणि पाणी यावर अनेकदा गरिबी आणि असमानतेचा परिणाम होतो.

पर्यावरणीय बदल : पर्यावरणीय बदल पाणी आणि अन्न सुरक्षे साठी धोका निर्माण करतो.

पाणी आणि अन्न सुरक्षेसाठी उपाययोजना : पाणी आणि अन्न सुरक्षे साठी पाण्याचा वापर कमी करणे, पाण्याचा पुनर्वापर करणे, पाण्याचे संवर्धन करणे, अन्न सुरक्षेसाठी धोक्यात असलेल्या लोकांना मदत करणे.

पाण्याचा वापर कमी करण्यासाठी खालील उपाययोजना केल्या जाऊ शकतात :

घरगुती वापरासाठी : अंघोळ करताना शॉवरचा वापर कमी करा, दात घासताना किंवा केस धुताना नळ बंद करा, भांडी घासताना कमी पाणी वापरा, कपडे धुताना फ्रंट-लोडिंग मशीन वापरा, टॉयलेट फ्लशिंगसाठी कमी पाणी वापरणाऱ्या फिटिंग्ज वापरा, गार्डनिंग करताना पाण्याचा योग्य वापर करा.

व्यावसायिक वापरासाठी : उद्योगांमध्ये पाण्याचा वापर कमी करण्यासाठी नवीन तंत्रज्ञान आणि प्रक्रिया वापरा. शेतीमध्ये पाण्याचा वापर कमी करण्यासाठी ठिबक सिंचन, तुषार सिंचन या सारख्या जलसंवर्धन पद्धतींचा अवलंब करा.

सार्वजनिक वापरासाठी : शहरे आणि गावांमध्ये पाण्याचा वापर कमी करण्यासाठी उपाययोजना करा. जलसंधारण आणि पुनर्वापराच्या योजना राबवा.

 

पाण्याचा वापर कमी करणे हे अन्न सुरक्षेसाठी एक महत्त्वाचा उपाय आहे. पाण्याची बचत केल्याने आपण अन्न उत्पादन आणि वितरण प्रक्रियेसाठी आवश्यक असलेल्या पाण्याच्या प्रमाणात घट करू शकतो. यामुळे अन्न उत्पादन खर्च कमी होऊ शकतो आणि अन्न संकटाला तोंड देण्यासाठी आपली क्षमता वाढू शकते.

पाण्याचा वापर कमी करण्यासाठी आपण खालील काही अतिरिक्त उपाययोजना करु शकतो.

पाण्याचे मीटर लावून पाण्याचा वापर ट्रॅक करा. पाण्याचा वापर कमी करण्याच्या उपक्रमांमध्ये भाग घ्या. पाण्याचा वापर कमी करण्याच्या प्रशिक्षण कार्यक्रमांमध्ये सहभागी व्हा. आपण सर्वांनी एकत्र काम केल्यास, आपण पाण्याचा वापर कमी करून अन्न सुरक्षे  सुनिश्चित करण्यासाठी योगदान देऊ शकतो.

पाण्याचा पुनर्वापर करणे म्हणजे वापरलेले पाणी पुन्हा वापरण्यास योग्य बनवणे. पाण्याचा पुनर्वापर करण्यासाठी खालील उपाययोजना केल्या जाऊ शकतात :

घरगुती वापरासाठी : भांडी घातल्यानंतरचे पाणी वनस्पतींना पाणी देण्यासाठी वापरा. अंघोळीचे पाणी शौचालयासाठी वापरा. पावसाचे पाणी साठवून वापरा.

व्यावसायिक वापरासाठी : उद्योगांमध्ये वापरलेले पाणी शुद्धीकरण करुन पुन्हा वापरा. शेतीमध्ये वापरलेले पाणी पुन्हा वापरा.

सार्वजनिक वापरासाठी : शहरे आणि गावांमध्ये वापरलेले पाणी शुद्धीकरण करून पुन्हा वापरा. जलसंधारण आणि पुनर्वापराच्या योजना राबवा. पाण्याचा पुनर्वापर करण्यासाठी आपण खालील गोष्टी देखील लक्षात ठेवू शकतो : पाण्याचा पुनर्वापर करण्यासाठी नवीन तंत्रज्ञान आणि प्रक्रियांचा वापर करा. पाण्याचा पुनर्वापर करण्यासाठी सरकार आणि उद्योगांनी एकत्र काम करणे आवश्यक आहे.

पाण्याचे संवर्धन करणे म्हणजे पाण्याचा वापर कमी करणे आणि त्याचा पुनर्वापर करणे. पाण्याचे संवर्धन करण्यासाठी खालील उपाययोजना केल्या जाऊ शकतात:

पाण्याचा वापर कमी करण्यासाठी : घरगुती, व्यावसायिक आणि सार्वजनिक वापरामध्ये पाण्याचा वापर कमी करण्यासाठी उपाययोजना करणे. पाण्याचा वापर कमी करण्यासाठी नवीन तंत्रज्ञान आणि प्रक्रियांचा वापर करणे. पाण्याचा वापर कमी करण्याच्या उपक्रमांमध्ये भाग घेणे.

पाण्याचा पुनर्वापर करण्यासाठी : वापरलेले पाणी पुन्हा वापरण्यास योग्य बनवणे. पाण्याचा पुनर्वापर करण्यासाठी नवीन तंत्रज्ञान आणि प्रक्रियांचा वापर करणे. पाण्याचा पुनर्वापर करण्याच्या उपक्रमांमध्ये भाग घेणे.

पाण्याचे संवर्धन करण्यासाठी आपण काही  गोष्टी लक्षात देखील  ठेवू शकतो :

पाणी हे एक मौल्यवान संसाधन आहे आणि ते काळजीपूर्वक वापरले पाहिजे. पाण्याचा वापर कमी करण्यासाठी आपण छोट्या छोट्या गोष्टी देखील करू शकतो. पाण्याचे संवर्धन करण्यासाठी आपण सर्वांनी एकत्र काम करणे आवश्यक आहे. पाण्याचे संवर्धन करणे हे अन्न सुरक्षे साठी एक महत्त्वाचा उपाय आहे. पाण्याचे संवर्धन केल्याने आपण अन्न उत्पादन आणि वितरण प्रक्रियेसाठी आवश्यक असलेल्या पाण्याच्या प्रमाणात घट करू शकतो. यामुळे अन्न उत्पादन खर्च कमी होऊ शकतो आणि अन्न संकटाला तोंड देण्यासाठी आपली क्षमता वाढू शकते.

अन्न सुरक्षे साठी धोक्यात असलेल्या लोकांना मदत करण्यासाठी खालील कामे केली जाऊ शकतात:

गरिबी आणि असमानतेचा मुकाबला करणे : गरिबी आणि असमानता अन्न सुरक्षे साठी धोक्यात असलेल्या लोकांच्या संख्येत वाढ करण्यास मदत करतात. गरिबीमुळे लोकांना पुरेसे अन्न खरेदी करणे कठीण होते आणि असमानतेमुळे काही लोकांना अन्न आणि पाणी यासारख्या मूलभूत गरजा पूर्ण करणे कठीण होते.

हवामान बदलाचा सामना करणे : हवामान बदलामुळे पाण्याची कमतरता, दुष्काळ आणि पूर यांसारख्या समस्या उद्भवू शकतात. या समस्या अन्न उत्पादन आणि वितरण प्रक्रियेला बाधा आणू शकतात, ज्यामुळे अन्न सुरक्षे  धोक्यात येऊ शकते.

अन्न सुरक्षे  कार्यक्रमांचा विस्तार करणे : सरकार आणि स्वयंसेवी संस्थांनी अन्न सुरक्षे साठी    कार्यक्रमांचा विस्तार करून अन्न सुरक्षे साठी धोक्यात असलेल्या लोकांना मदत केली पाहिजे. या कार्यक्रमांमध्ये अन्न वितरण, अन्न संवर्धन आणि अन्न सुरक्षे  जागरूकता यांचा समावेश असू शकतो.

अन्न सुरक्षे साठी धोक्यात असलेल्या लोकांना मदत करण्यासाठी काही विशिष्ट उदाहरणे आपण आता बघू : गरिबी आणि असमानतेचा मुकाबला करण्यासाठी सरकारने या प्रकारची  धोरणे राबवली पाहिजेत :

गरीब आणि असुरक्षित लोकांसाठी आर्थिक मदत कार्यक्रम. शिक्षण आणि कौशल्य विकास कार्यक्रम. रोजगार निर्मिती कार्यक्रम.

हवामान बदलाशी जुळवून घेण्यासाठी सरकारने आणि उद्योगांनी खालील उपाययोजना केल्या पाहिजेत :

पाण्याचे संवर्धन आणि पुनर्वापर. हवामान-प्रतिरोधक अन्न पिकवण्यासाठी नवीन तंत्रज्ञान. हवामान बदलाचा परिणाम कमी करण्यासाठी उपाययोजना.

अन्न सुरक्षे साठी  कार्यक्रमांचा विस्तार करण्यासाठी सरकार आणि स्वयंसेवी संस्थांनी खालील कामे केली पाहिजेत:

अन्न वितरण कार्यक्रम. अन्न संवर्धन कार्यक्रम. अन्न सुरक्षे  जागरूकता कार्यक्रम.

अन्न सुरक्षेसाठी धोक्यात असलेल्या लोकांना मदत करण्यासाठी सरकार, उद्योग आणि नागरिकांनी एकत्र काम करणे आवश्यक आहे.

निष्कर्ष

पाणी ही जीवन आहे, पाणी हे अन्न आहे, कोणालाही मागे सोडू नका. आपण सर्वांनी एकत्र काम केल्यास, आपण जगभरातील अन्न सुरक्षेमध्ये सुधारणा करु शकतो आणि कोणालाही मागे सोडणार नाही याची खात्री आपण करु शकतो.

जागतीक अन्न दिनानिमित्त आपण खालील प्रतिज्ञा करु :

"मी जागतीक  अन्न दिनानिमित्त खालील प्रतिज्ञा करतो:

मी पाण्याचा वापर कमी करेन आणि त्याचा पुनर्वापर करेन. मी अन्न सुरक्षे साठी धोक्यात असलेल्या लोकांना मदत करेन. मी अन्न सुरक्षे साठी  जागरूकता वाढवण्यासाठी प्रयत्न करेन. मी माझ्या घरी, कामाच्या ठिकाणी आणि सार्वजनिक ठिकाणी पाण्याचा वापर कमी करण्याच्या उपाययोजना करेन. मी अन्न सुरक्षे साठी धोक्यात असलेल्या लोकांना मदत करण्यासाठी स्वयंसेवा करेन किंवा आर्थिक मदत करेन. मी अन्न सुरक्षे विषयी माहिती शेअर करेन आणि इतरांना जागरुक करेन. मी अन्न सुरक्षा  सुनिश्चित करण्यासाठी माझा  सर्वोत्तम प्रयत्न करेन आणि कोणालाही मागे सोडणार नाही."

डॉ. पी.पी.शेळके ,

वरिष्ठ शास्त्रज्ञ आणि प्रमुख, कृषी विज्ञान केंद्र, तोंडापूर जिल्हा हिंगोली

                                                           

संकलन : जिल्हा माहिती कार्यालय, हिंगोली

 

******